Książka niniejsza nie jest podręcznikiem, jest książką do czytania. Ma ona powiedzieć tym, którzy chcą to wiedzieć, co to jest nasz naród, skąd się on wziął i jak się rozwinął, co w przeszłości osiągnął i jakie przeszkody w życiu swoim pokonał.
Jest to trochę tak, jak opowiedzenie młodemu synowi czy córce o przeszłości ich rodziny, o dawno zmarłych dziadkach i pradziadkach. Przecież normalnie, każdy chce wiedzieć, kim byli jego przodkowie i chętnie opowiadań o przeszłości swej rodziny słucha.
A naród — to jest tak jak rodzina: to jest zbiorowość, która złączona jest poczuciem jedności i solidarności, mająca wspólną przeszłość, przejęta wzajemną czułością i przywiązaniem. Ale naród, to jest coś o wiele od rodziny większego i mocniejszego.
Każdy normalny człowiek kocha swego ojca i matkę, swoją żonę i swoje dzieci. Życzy im wszystkiego dobrego, boleje nad ich nieszczęściami i przykrościami, cieszy się ich radościami, jest dumny z tego, co stanowi ich zasługi, osiągnięcia i cnoty, wstydzi się za nich, jeśli w czymś nie dopisali lub zawinili. Każdy normalny człowiek, w jeszcze większym stopniu, kocha swój naród i czuje się z nim związany. I ma świadomość, że jego naród — to jesteśmy „my”.
A inne narody, to są ludzie może zacni i godni szacunku, ale jednak obcy. „Nie my”. I cieszy się sprawami swojego narodu lub martwi się nimi i pragnie przyczynić się do dobra tego narodu, służyć mu, pracować dla niego i być z niego dumnym, i być mu wiernym.
Każdy członek narodu powinien, i w istocie chce, znać przeszłość swojego narodu. To znaczy wiedzieć, jakie były losy tego narodu — dobre i złe, radosne i smutne — w czasach minionych, pokolenie za pokoleniem, stulecie za stuleciem. Wiedzieć, co przeżywali jego dziadowie i pradziadowie, i pra–pra, wiele razy powtarzając to słówko pra–, praojcowie w dawnych wiekach.
Jędrzej Giertych (z Przedmowy)
Spis rzeczy tomu pierwszego
Słowo wstępne
Przedmowa
PRADZIEJE
PIASTOWIE
Państwo Polan
Wielka decyzja
Mieszko I. Chrzest Polski
Bolesław Chrobry Polska zapora ekspansji niemieckiej
Święty Wojciech i misja pruska
Ustanowienie polskiego Kościoła
Przebieg rządów Bolesława Chrobrego
Koronacja
Mieszko II
Pomieszkowa ruina
Kazimierz Odnowiciel
Bolesław Śmiały Walka cesarstwa z papiestwem
Canossa
Polityka Bolesława Śmiałego w obliczu sporu papiestwa i cesarstwa
Zamordowanie Świętego Stanisława
Upadek Bolesława Śmiałego
Władysław Herman
Bolesław Krzywousty Testament Bolesława Krzywoustego
Polska w podziałach Jedność Polski w podziałach
Napór niemiecki
Dwa obozy
Dążenie do zjednoczenia
Narodziny państwa krzyżackiego nad Bałtykiem
Najazd mongolski
Kolonizacja niemiecka
Zagrożenie czeskie
Łokietek
Zagarnięcie Pomorza przez Krzyżaków
Kazimierz Wielki
POLSCY ANDEGAWENI
Ludwik Węgierski
Jadwiga
JAGIELLONOWIE
Litwa
Jagiełło
Litwa w dziejach Polski
Grunwald
Rządy Jagiełły w Polsce
Polskie a krzyżackie pojęcie o krzewieniu chrześcijaństwa
Warneńczyk i Warna
Kazimierz Jagiellończyk Oleśnicki
Sprawy husyckie, czeskie i śląskie
Jagiellońska polityka dynastyczna
Odzyskanie Pomorza
Sprawa brzegów czarnomorskich i sprawy tureckie
Moskwa
Jan Olbracht i Aleksander
Zygmunt Stary Reformacja
Sekularyzacja Prus
Zygmunt August Kontrreformacja
Unia lubelska
Inflanty
Przekształcenie się ustroju Polski
Żegluga wiślana. Gdańsk. Zboże. Pańszczyzna
KRÓLOWIE ELEKCYJNI
Pierwsze bezkrólewie
Walezy
Batory Sprawy gdańskie
Walka z Moskwą
Polityka wewnętrzna Batorego
Zygmunt III Waza Wojna trzydziestoletnia
Sprawy szwedzkie
Sprawy moskiewskie
Kozaczyzna
Napór turecki
Rokosz Zebrzydowskiego
Unia brzeska
Warszawa
Władysław IV Początek buntu Chmielnickiego
Jan Kazimierz
Wojna z Chmielnickim
Wichrzenia wewnętrzne
„Potop” szwedzki
Wojna z Moskwą
Ugoda hadziacka
Wyrośnięcie potęgi pruskiej
Próba przewrotu profrancuskiego
Rokosz Lubomirskiego
Polityka Olszowskiego
Michał Korybut Wiśniowiecki
Sprawa pruska
Najazd turecki
Konfederacja gołąbska
Chocim
Sobieski
Polska przedmurzem chrześcijaństwa
Wyprawa wiedeńska
Wyprawa mołdawska
Ostatnie lata Sobieskiego