Rozbite imperium

I Wojna Światowa w zbiorowej pamięci wielu narodów Europy Środkowo-Wschodniej zapisała się inaczej, niż w historiografii zachodniej. Oprócz przerażenia grozą wojny, straconym pokoleniem oraz nowymi technologiami pozwalającymi uśmiercać żołnierzy na przemysłową skalę, Wielka Wojna przyniosła regionowi znaczące przemiany geopolityczne, pozwalające wielu narodom odzyskać niepodległość lub w niektórych przypadkach stworzyć po raz pierwszy niepodległe państwo.

Rozpad wielonarodowych imperiów, Austro-Węgier oraz Cesarstwa Rosyjskiego, zaowocował powstaniem organizmów, które są dzisiaj punktem odniesienia w budowaniu tożsamości historycznej współczesnych państw należących do Unii Europejskiej oraz Partnerstwa Wschodniego, (między innymi Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Ukraina, Białoruś) jak i narodów oraz grup etnicznych, nie posiadających dzisiaj własnych państw (min. Tatarzy Krymscy, Hucułowie). Wiele z tych państw, w szczególności położonych na wschodzie, istniało jedynie przez kilka lat, zanim zostały podbite przez sowiecką Rosję, jednak pamięć o nich nadal jest źródłem dumy i poczucia niezależności ich spadkobierców. Pozostałe w większości zostały zagrabione po zakończeniu II wojny światowej przez ZSRR lub zostały państwami satelickimi, tracąc faktyczną niezawisłość oraz możliwość swobodnego kształtowania swojego prawa, kultury i społeczeństwa. Mimo tak krótkiego czasu, wiele z tych państw dokonało wyjątkowych osiągnięć w dziedzinie budowania społeczeństwa, pozycji międzynarodowej lub w sferze wojskowej.

Wiele paÅ„stw Europy Åšrodkowo-Wschodniej bardzo wczeÅ›nie wytworzyÅ‚o regulacje prawne chroniÄ…ce mniejszoÅ›ci etniczne, religijne i narodowe, wczeÅ›niej niż paÅ„stwa zachodnie przyznaÅ‚o peÅ‚niÄ™ praw obywatelskich kobietom, wytworzyÅ‚o nowoczesne modele edukacji spoÅ‚eczeÅ„stwa czy wspierania swoich obywateli. PowstaÅ‚y też wtedy pierwsze koncepcje regionalnych wspólnot miÄ™dzynarodowych w obszarze Europy Åšrodkowo-Wschodniej. Godne uwagi sÄ… też wyzwania przed którymi staÅ‚y nowopowstaÅ‚e paÅ„stwa – unifikacja prawa i administracji na różnorodnych etnicznie i kulturowo terenach, konflikty zbrojne ze spadkobiercami rozbitych imperiów czy sama droga do utworzenia wolnego paÅ„stwa, czÄ™sto trwajÄ…ca wiele lat. Pamięć o tych osiÄ…gniÄ™ciach oraz przywrócenie wynikajÄ…cej z nich dumy sÄ… niezwykle ważne, gdyż mogÄ… stanowić lekarstwo na powszechny w Europie Wschodniej kompleks niższoÅ›ci wobec Zachodu oraz wskazać, jak wielki potencjaÅ‚ paÅ„stwotwórczy tkwi w opisywanych narodach.Wiele z tych narodów, dziÄ™ki drugiemu rozpadowi imperium – ZwiÄ…zku Sowieckiego – ma dzisiaj ponownie wÅ‚asne paÅ„stwa. ÅšwiÄ™tujÄ…c wiÄ™c wspólne stulecie wybicia siÄ™ na niepodlegÅ‚ość po I Wojnie Åšwiatowej, zapraszamy do lektury tekstów opisujÄ…cych drogi do niepodlegÅ‚oÅ›ci oraz wspólnotÄ™ losów Polski, Gruzji, Ukrainy, BiaÅ‚orusi i innych paÅ„stw powstaÅ‚ych po tym geopolitycznym trzÄ™sieniu ziemi.

Niniejsza publikacja zawiera część wystÄ…pieÅ„, które miaÅ‚y miejsce podczas realizacji projektu “Rozbite Imperium”, zrealizowanego przez FundacjÄ™ NiepodlegÅ‚oÅ›ciowÄ… przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznym Rzeczypospolitej Polskiej. W ramach projektu zorganizowano cykl konferencji i debat w Polsce, Gruzji i na Ukrainie, zapraszajÄ…c do współpracy polityków, dyplomatów, historyków oraz Å›wiadków historii.Najważniejsze wydarzenia zrealizowane w ramach projektu to:Konferencja w UkraiÅ„skiej Akademii Nauki w Kijowie, 23-24 wrzeÅ›nia 2017Konferencja w ambasadzie Rzeczypospoliej Polskiej w Tblisi 13-14 października 2017,Konferencja w Sejmie RP w Warszawie w dniach 25-26 listopada 2017Za zaangażowanie w projekt chcemy podziÄ™kować organizacjom oraz osobom, które umożliwiÅ‚y jego realizacjÄ™ z tak dużym rozmachem, w szczególnoÅ›ci:Ministerstwu Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej PolskiejSejmowi Rzeczypospolitej PolskiejUkraiÅ„skiej Akademii NaukInstytutowi Polskiemu w KijowieCentrum Prawa Polskiego w KijowieAmbasadzie RP w TblisiMuzeum Ikon w WarszawieTowarzystwu PamiÄ™ci i pomocy ofiarom politycznych represji w Gruzji “MemoriaÅ‚”ZwiÄ…zkowi Kulturalno-OÅ›wiatowemu Polaków w Gruzji “Polonia”Instytutowi Prawa Wschodniego Im. Gabriela Szerszeniewiczaoraz innym podmiotom, które pomogÅ‚y nam w realizacji naszego zadania.DziÄ™kujemy wszystkim prelegentom, autorom tekstów i goÅ›ciom konferencji, ze szczególnym uzglÄ™dnieniem Pani PoseÅ‚ MaÅ‚gorzaty Gosiewskiej, która objęła patronatem KonferencjÄ™ w Warszawie, Ambasadora Rzeczypospolitej w Gruzji, Mariusza Maszkiewicza, oraz Isy Gambara, byÅ‚ego Prezydenta Republiki Azerbejżdzanu.DziÄ™kujemy także osobom, które zaangażowaÅ‚y siÄ™ w realizacjÄ™ projektu na wielu jego etapach, pozwalajÄ…c mu przybrać ostatecznÄ… formÄ™: Jadwidze Chmielewskiej i Piotrowi Hlebowiczowi z SolidarnoÅ›ci WalczÄ…cej, których znajomość regionu oraz prowadzenie paneli dyskusyjnych byÅ‚o nieocenionÄ… wartoÅ›ciÄ…, doktorowi Mariuszowi Pateyowi z Instytut im. Romana Rybarskiego, doktorowi Eugieniuszowi BioÅ‚onożce z UkraiÅ„skiej Akademii Nauk oraz wszystkim wolontariuszom.Marcin DybowskiPrezes Fundacji NiepodlegÅ‚oÅ›ciowej